شهرداری باید متولی تمام امورات شهر باشد
حمیدرضا نیک‌کار اصفهانی، متولد محلۀ طوقچی اصفهان است. زمانی که از یک مأموریت طولانی به‌عنوان سفیر و نمایندۀ دائم نزد آژانس‌های تخصصی سازمان ملل‌متحد در رُم به ایران برمی‌گردد، برای پست شهرداری اصفهان به وی پیشنهاد می‌شود. با توجه به اعتقادات و چهارچوب‌های اخلاقی که برای خود تعریف کرده بود پذیرش این پست برایش سخت بوده، ولی نهایتا با مشورت دوستان این مسئولیت را می‌پذیرد. مقاطع لیسانس و فوق‌لیسانس او مرتبط با مهندسی و مباحث شهری بوده و دکترا هم روابط بین‌الملل خوانده است. تحصیلات مرتبط همراه با عشق و علاقه وافر به شهر اصفهان و شناخت مناسبی که از شهر و نیازهای آن داشته او را به این باور می رساند که می‌تواند به شهری با ویژگی‌های اصفهان کمک کند و این‌گونه بود که کلید شهر اصفهان به مدت حدود دو سال بعد از محمدحسن ملک مدنی به ایشان سپرده می‌شود. در ادامۀ تجربۀ شهر، تجارب این دو سال را از زبان ایشان می‌شنویم، به این امید که این تجربیات چراغ راه مدیران این جهان‌شهر و تمامی اصفهان دوستان قرار گیرد.
1
در ابتدا از تجربه‌های خود در سال‌های مدیریت بر شهرداری اصفهان بفرمایید.
در دنیا هیچ شهری ازنظر سبک‌های متفاوت هنری، تنوع معماری و بافت شهری نظیر اصفهان وجود ندارد و هر کس در اصفهان متولد شود با زندگی در این شهر عملاً یک دکتری در هنر و معماری خواهد داشت. زمانی که من در ایتالیا بودم، به این فکر می‌کردم درآمد گردشگری ایتالیا از درآمد نفتی ما بیشتر است و آن‌ها این‌گونه می‌توانند از داشته‌های خودشان استفاده کنند و ما باید منابع خدادادی کشورمان را مصرف نماییم و شاید یکی از انگیزه‌های اصلی من از پذیرفتن مسئولیت شهرداری اصفهان این بود که بیایم و تجربه و یافته‌هایم را از مدیریت گردشگری در ایتالیا و نحوۀ کسب درآمد آن‌ها از این موضوع را در شهر اصفهان اجرا کنم. آن موقع سفر به اصفهان داشتم و این موضوع مرا آزار می‌داد که چرا باید شهر اصفهان با مدیریت قرون‌وسطایی اداره شود. شهر تاریخی و بافت تاریخی مدیریت خاص خودش را می‌طلبد و متأسفانه می‌دیدم محور تاریخی اصفهان و بازار اصفهان با نگرش حل مسائل ترافیکی تخریب می‌شود. چقدر ساختمان‌های بی‌نظیر در همین خیابان حکیم تخریب شد و محوریت بازار اصفهان هم قطع شد. علی‌رغم شیوه‌های مدیریتی که در کشور هست خیلی امیدوار نبودم شیوه‌های من در درازمدت بتواند تأثیرگذار و ماندگار باشد، ولی این را پذیرفتم به اصفهان بیایم و شیوه‌های نوین شهری را که کشورهای پیشرفته موفق در این زمینه از آن استفاده می‌کنند به کار بگیرم و از اندیشمندان و محققان در این راه کمک بگیرم. طبق همین تفکر بود که معاونت پژوهشی را در شهرداری اصفهان ایجاد کردیم و اصرار داشتم که هیچ کاری بدون اندیشه و بررسی در شهر انجام نشود و در هر بخشی از اقدامات شهرداری این گروه محقق و پژوهشگر بتوانند به کمک مسائل شهری بیایند.
مسائل ترافیکی یکی از مشکلات دیگر اصفهان بود که باید حل می‌شد، تخریب‌ها را دیده بودم و به این فکر می‌کردم چگونه بدون تخریب می‌شود مشکلات را برطرف کرد، چون در شهری مانند رُم که تقریبا همۀ معابر آن قدیمی و تاریخی بود، دیده بودم بدون خرابی راه‌ها را باز می‌کنند. در کشور یک بررسی انجام دادیم و متوجه شدیم کل سابقه تقاطع‌های غیر هم‌سطح ایران برمی‌گردد به میدان امام حسین فعلی تهران که به دلیل مشکلاتی که از بُعد ارتفاع داشته کارآمد نبوده است. بعد پل‌های فجر تهران شروع می‌شود، ولی جسارت ادامۀ آن وجود نداشته. اگر بخواهیم بافت تاریخی را دست نزنیم و تغییرات زیادی در شهر ایجاد نکنیم، پس چگونه می‌شود مشکلات ترافیکی را حل کرد؟ چند نفر از اندیشمندان و مهندسانِ به نام آن موقع را به اصفهان آوردیم و تقاطع‌های غیر هم‌سطح را در شهر آغاز کردیم و به این فکر کردیم که اگر نتیجه هم نگیریم، باز یک پیشرفت برای کشور است، چون جاهای مختلف دنیا این کار انجام‌شده بود و ما هم می‌توانستیم. اولین زیرگذر کشور در فلکۀ احمدآباد اصفهان شروع شد که روگذر هم داشت، ولی شهردار بعدی به چه دلیل آن را متوقف کرد نمی‌دانم. ما دو پل روگذر را هم در پل سرهنگ و شیخ صدوق به‌صورت آزمایشی احداث کردیم که نتیجه داد و بلافاصله شهرداری تهران و مشهد با انتقال تجربه، همان کار را انجام دادند و این اتفاق در کشور عملی شد و من خیلی خوشحالم که اصفهان در این زمینه پیشتاز کشور بوده است.
یک نکته‌ای که بسیار حائز اهمیت است این است که شهردار و شهرداری نمی‌تواند نسبت به زندگی هیچ‌یک شهروندان خودش بی‌اعتنا باشد. باید به سمتی برویم و برای انتخاب شهردار سازوکاری را مدنظر قرار دهیم که همۀ مردم در ادارۀ شهر نقش داشته باشند. یکی از زمینه‌های نارضایتی مردم تخریب‌ها و آزادسازی‌هایی بود که بدون محاسبه صورت می‌گرفت. یکی از بدترین آن‌ها هم همین ساختمان است که من هرگز حاضر نبودم پای در آن بگذارم، چون به‌جز معماری سخیف و زشت، محل کسب و زندگی بسیاری از مردم را با بهانۀ فضای سبز مرکز شهر از آن‌ها گرفت. بخشی از بازسازی انتهای کار در دوران خود من انجام گرفت و من بابت آن از خداوند طلب آمرزش دارم، ولی اگر فکر می‌کردیم یک روز در مرکزیت اصفهان این اتفاق ناگوار می‌افتد، هرگز دست به این کار نمی‌زدیم.
2
زاینده‌رود همواره یکی از دغدغه‌های اصفهانی‌ها و مدیران آن بوده. شما در مدت مدیریت خود برای رفع دغدغه‌های به‌حق مردم در مورد این شریان حیاتی شهر چه اقداماتی انجام دادید؟
به‌عنوان یک اصفهانی که به داشتن مراکز تفریحی و شاد زیستن در شهر اعتقاد داشتم، فکر کردیم چگونه زاینده‌رود را زنده رود کنیم. در آن مقطع پل مارنان را سیل برده بود و کاملاً تخریب شده بود، نصف پل‌جویی نبود، پل شهرستان وضعیت بسیار نامطلوبی داشت و اطراف زاینده‌رود نیزارها بالا آمده بود و محل انواع فساد شده بود. اولین کاری که کردیم پل‌های تاریخی شهر را بازسازی کردیم؛ کاری که به عهدۀ سازمان میراث فرهنگی بود و اگر می‌خواستند کار را انجام دهند، تا آن موقع انجام داده بودند. شهرداری اصفهان چون پتانسیل‌های درونی زیادی در خودش داشت این کار را انجام داد. آن موقع مصاحبه‌ای در رادیو و تلویزیون انجام دادم و از مردم خواهش کردم اگر کسی ایده‌ای دارد در خدمتش هستیم. روزی یک آقای مهندس به من پیشنهاد داد و گفت حاشیۀ زاینده‌رود می‌تواند با ضایعات سنگی که اطراف اصفهان وجود دارد بازسازی شود. آن موقع سازمان خدمات موتوری می‌خواست ماشین‌آلات و تجهیزات را از یکی از کشورهای همسایه وارد کند و من یاد دارم که با گونی‌های پول رفتند و هر چه می‌توانستند ماشین‌آلات سنگین خریدند و از این ماشین‌آلات برای لایروبی زاینده‌رود استفاده شد، چون تا آن زمان زاینده‌رود هرگز به‌صورت درست لایروبی نشده بود و حالا باید محیط آماده می‌شد برای اینکه مردم بتوانند از آن استفاده کنند. حاشیۀ زاینده‌رود را اگر دقت کنید همه ضایعات سنگ است که باید می‌رفت جایی و محیط‌زیست را تخریب می‌کرد، ولی با یک ایده آمد به کمک زیبایی.
در مورد فعالیت‌های فرهنگی و زیباسازی شهر در زمان مدیریت خود توضیح دهید.
آن موقع در تلاش بودیم جشنوارۀ بین‌المللی فیلم کودک و نوجوان را به اصفهان بیاوریم تا اصفهان را بیشتر به دنیا معرفی کنیم و در همین راستا با پیشنهاد احداث باغ نور، اولین سینمای روباز اصفهان ایجاد شد. اولین نورپردازی و نورافشانی را در همان‌جا انجام دادیم و اولین زیباسازی‌ها و نورپردازی‌ها از اصفهان به کشور وارد شد. من در کشورهای دیگر دیده بودم که از نور و آب به‌عنوان دو اِلِمان زیباسازی و ایجاد شادی در میان مردم شهر استفاده می‌کنند و برای تعدادی از مهندسین اصفهانی تسهیلات فراهم کردیم که بروند سنگاپور و بازدید کنند و ایده بگیرند. اگر سوابق را نگاه کنید تا آن موقع، در همۀ ایران یک نوع لامپ در پارک‌ها وجود داشت و برای مبلمان شهر یک نوع نیمکت. این گروه برگشتند و عکس آوردند و تیم اجرای شهرداری اولین چراغ‌ها و مبلمان چوبی چهارباغ خواجو را شروع کرد. اصفهان یک شهر خشک است و ما باید به ترتیبی شهر را زنده نگه می‌داشتیم و تولید آب‌نما را با هدف تلطیف هوا و ایجاد صدای آب و نورپردازی آغاز کردیم. حاشیه‌سازی زاینده‌رود را هم آغاز کردیم و با تجربه‌ای که بود، نور را هم به محل اضافه کردیم.
من همیشه از اینکه شهرداری می‌تواند جایی باشد که آخر و عاقبت انسان را خراب کند می ترسیدم. بر این باور بودم که نفرین یا نارضایتی اگر وجود داشته باشد، می‌تواند دامن آدم را بگیرد؛ اما وقتی من به حاشیۀ زاینده‌رود می‌آمدم و دوستان به من می‌گفتند بیش از یک میلیون نفر آخر هفته‌ها به حاشیۀ زاینده‌رود می‌آیند، فکر می‌کردم اگر هر اتفاق دیگری هم افتاده باشد، این اتفاق زمینۀ آمرزش ما خواهد بود. اصفهان یک شهر ویژه است و خیلی سخت است کسی بتواند شهردار شهر اصفهان باشد.
به یاد دارم دلم می‌خواست آرمی را برای شهر اصفهان داشته باشیم که واقعیت و هویت شهر را بیان کند، آقای مرتضی ممیز در قرن اخیر یکی از بهترین‌ها در این حوزه بود؛ بنابراین از ایشان خواهش کردیم آرم شهرداری اصفهان را طراحی کنند. شهردار نمی‌تواند به هیچ‌یک از مسائل شهری شهروندان بی‌اعتنا باشد، یکی از موضوعات قابل‌تأمل، به دلیل مسائل فرهنگی و تأثیراتی که می‌توانست بر جامعه داشته باشد، موضوع کتاب و کتاب‌خوانی بود. تحقیق کنید ببینید در آن سال‌ها چه تعداد کتاب‌خانه در اصفهان افتتاح شد. ما هر شنبه یک افتتاح داشتیم و فکر می‌کنم در آن دوران 400 قرارداد عمرانی اساسی را برای شهر اصفهان داشتیم و هر شنبه ملزم بودیم یک طرح عمرانی را افتتاح کنیم.
یکی از مسائل مدنظر من این بود که شهردار موظف است احترام و کرامت شهر را حفظ کند، به عنوان مثال در پروسه صادر کردن پروانه ضمن اینکه به اصول اساسی توجه نمی‌شد، بسیار هم زمان‌بر بود و این با حفظ کرامت شهروندان تناسبی نداشت، لذا روان‌سازی صدور پروانه را مدنظر قراردادیم که این موضوع به یک ساختار نیاز داشت که طبق آن تمام نیازمندی‌ها و تسهیلات در یک ساختمان یا مجموعه آرام و زیبا تجمیع شود مردم به ساختمانی بیایند که همه این ملزومات را داشته باشد، یکی دیگر از مواردی که در فرایند مطالعات و پژوهش‌ها متوجه شدیم این بود که در شهرهای تاریخی دنیا از سنگ خیلی استفاده می‌شود که ما هم در توسعۀ محور تاریخی اصفهان از این ایده استفاده کردیم و شروع استفاده از سنگ‌فرش در اصفهان از آن موقع بود. بعد برای آسفالت هر منطقه توسط متخصصین یک تحول اساسی ایجاد شد و همچنین آیین‌نامه‌ای برای بتن که تا آن موقع وجود نداشت برای کل شهر تدوین کردیم. فکر می‌کنم هم تحصیلات و هم نوع کار و تحصیل من در یک کشور تاریخی و پیشرفته در زمینۀ مسائل شهری، در این موارد تأثیرگذار بود. اگر سوابق تخریب شهر اصفهان را ببینید، قبل از ما، شهرداری هرچند نیتش تخریب نبوده، ولی به دلیل اینکه علمش را نداشته خسارات زیادی را به بار آورده. اگر من موضوع گردشگری را مطرح کردم، به این دلیل است که شهردار باید به اشتغال شهر بیندیشد. بر اساس برآوردی که سازمان‌های بین‌المللی مربوطه انجام داده بودند، به ازای هر پنج گردشگری که به یک کشور یا شهر وارد می‌شوند یک اشتغال ایجاد می‌شود.
3
روند انتخاب شهردار در کلان‌شهری چون اصفهان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
بخشی از این پروسه ساختاری است، ولی ما باید به این سمت برویم که تک‌تک شهروندان شهر در انتخاب شهردار نقش داشته باشند. شهرداری جایی نیست که محل رقابت‌ها و لابی‌های سیاسی شود. در اصفهان به دلیل سابقه‌ای که داشته ما هم ارامنه را داشته‌ایم و هم کلیمیان را، هم زرتشتی داریم و هم شهروندانی از سرتاسر ایران و شهردار هم باید در خدمت همۀ شهروندان باشد. نکته‌ای که اصفهان را از تمام شهرهای دنیا متمایز می‌کند وجود تخت فولاد است. این‌همه بنا و معماری‌های زیبا آنجا وجود دارد و در کنار این شاهکار هنری معماری سخیف و شرم‌آور مصلی را می‌بینیم که اگر کسی عظمت تخت فولاد را دیده باشد، برای کسانی که این زشتی‌ها را به شهر اصفهان وارد می‌کنند متأسف می‌شود. این همان مشکل ساختاری است و اگر روزی تک‌تک شهروندان در انتخاب شهردار دخیل شوند، من ایمان‌دارم چنین اتفاقاتی نخواهد افتاد. هیچ کجا به باهوشی اصفهانی‌ها پیدا نمی‌شود و هیچ‌یک اتفاقات شهر از زیر نظر مردم پنهان نمی‌ماند، بنابراین اگر روزی انتخاب شهردار توسط مردم صورت بگیرد، هیچ اصفهانی به غیر اصفهانی رأی نخواهد داد و هیچ‌کس که رشتۀ تحصیلی‌اش مرتبط با مسائل شهری نباشد رأی نخواهد آورد، هیچ اصفهانی به کسی که سابقۀ کار در شهرداری نداشته باشد رأی نمی‌دهد، همین‌طور به کسی که اعتقادی به پژوهش و اظهارنظر و جمع‌آوری نظرات نداشته باشد رأی نخواهند داد. ما باید به نخبگان شهر متکی شویم، ایدۀ سنگ‌فرش شدن میدان نقش‌جهان و بستن خیابان‌ها و حفظ آثارمان را مدیون همین هنرمندان عزیز هستیم چون اعتقاد داشتم باید از همۀ نخبگان و از همۀ تجربیاتی که در دنیا خصوصاً شهرهای تاریخی وجود دارد استفاده کنیم. خود کارکنان شهرداری، مدیران و معاونینی که آن موقع داشتیم همه عاشق کارشان بودند و می‌توانم شهادت دهم میانگین ساعات کاری کارکنان شهرداری آن موقع 18 ساعت بود. یکی از محورهای اعتقادی ما این بود که عدالت باید در همه جای شهر باشد و وقتی پارک لاله یا فرهنگ‌سرا در نقطۀ محروم شهر ایجاد می‌شد، همه خوشحال بودند. یک شهردار نمی‌تواند اصفهانی باشد و به مناطق محروم شهر فکر نکند و توجه خاصی نداشته باشد. باید دید چه کسانی با چه ویژگی و با چه ساختاری می‌توانند شهر را مدیریت کنند و خراب‌کاری‌هایی که در این چند سال اخیر صورت گرفته را برگردانیم به حالت قبل.
مهم‌ترین چالش‌های شهرداری را چه می‌دانید؟
شهردار باید به همۀ مسائل شهروندان از اشتغال، فرهنگ تا سلامت و تفریح بها بدهد، اگر ما می‌رفتیم میزان بخارآب در منطقه زینبیه را اندازه‌گیری می‌کردیم به خاطر این بود که فکر می‌کردیم شهرداری باید به سلامت شهروندان توجه کند، یا اگر ما فکر می‌کنیم باید در حاشیۀ زاینده‌رود محور پیاده داشته باشیم به خاطر سلامتی شهروندان بود. مهم‌ترین چالش شهرداری اصفهان به‌جز موضوع شهروندانش حفظ آثار تاریخی و میراثی شهر است که در شرایط فعلی، آلودگی هوا نیز به چالش‌های شهرداری افزوده شده است. هیچ‌چیز از شهرداری منفک نیست، در دنیا کشورهایی که در مدیریت شهرداری موفق بوده‌اند کشورهایی هستند که مردم شهر شهردار را با آگاهی انتخاب می‌کنند. حتی در کشورهایی که احزاب سیاسی شهردار را انتخاب می‌کنند خیلی موفق نیستند، چون شهرداری که دِین سیاسی به گروه خاصی دارد نمی‌تواند تمام منافع مردم شهر را تأمین کند. شاید سخت‌ترین تصمیم من در زندگی پذیرش پُست شهرداری اصفهان بود، فکر می‌کنم دعاهای خیلی از افراد مؤثر بود که با عاقبت‌به‌خیری از شهرداری رفتم، چون می‌دانستم کوچک‌ترین ظلمی به خودم بر خواهد گشت. برایم سؤال است چگونه یک نفر را کاندیدا می‌کنند برای شهرداری که اصلاً نمی‌داند مدیریت یعنی چه، نه تحصیلات دارد و نه سوابق کاری و یک‌شبه می‌آید شهردار اصفهان می‌شود. چند درصد شهرداران اصفهان مناسب این پست بوده‌اند؟ اگر این بلاها بر سر شهر آمده به خاطر چه بوده؟ من زمانی که در ایتالیا مأموریت داشتم هر بار به اصفهان می‌آمدم یک اتفاقی برای بافت تاریخی افتاده بود و بسیار ناراحت می‌شدم، ولی پاسخ مشخص بود.
4
نبود مدیریت واحد شهری را تا چه حد در مشکلات پیش روی شهر موثر می‌دانید؟
به‌طورکلی اعتقاددارم در اصفهان هیچ‌گونه جریان مرکزی نباید تصمیم‌گیری کند. ساختار اصفهان به‌عنوان یک شهر تاریخی با ویژگی‌های خودش، باید یک مجموعه مدیریت واحد شهری داشته باشد و وزارت کشور به‌غیراز بعضی هماهنگی‌های کلی نمی‌تواند برای چنین شهرهایی تصمیم‌گیری کند و هرگونه تأثیرگذاری جریانات سیاسی و هرگونه تأثیرگذاری جریانات مدیریتی ناآشنا با ویژگی‌های شهرهایی چون اصفهان راه به‌جایی نخواهد برد. شما نمی‌توانید یک آیین‌نامۀ واحد برای ادارۀ همۀ شهرها با این همه تفاوت در ابعاد مختلف صادر کنید. اصفهان یک شهر بی‌نظیر در دنیاست و آیین‌نامه‌ای که برای یک شهر جدیدالاحداث بی‌هویت می‌نویسند به درد اصفهان نمی‌خورد. من فکر می‌کنم حساسیتی خاص برای انتخاب مدیریت شهری اصفهان باید باشد. تجربیات بیرونی هم خیلی می‌تواند چاره‌ساز باشد؛ مثلاً این زیباسازی که از اصفهان شروع و به بقیۀ کشور هم منتقل شد شاید به دلیل گشت‌وگذارهای نیروهای شهرداری در شهرهای مختلف دنیا و الگو گرفتن از دیگر شهرهای مشابه در مسائل مختلف بود، بنابراین شهردار باید متولی تمام مسائل شهر باشد. به اعتقاد من باید ساختار کشور هم به این سمت برود که شهردار عهده‌دار همۀ امور شهر باشد، فرض کنید اگر همۀ مسائل شهر به عهدۀ سازمان میراث فرهنگی بود، پل مارنان تخریب شده بود، چون یک سازمان ناتوان به نام سازمان میراث فرهنگی نمی‌تواند متولی این مسائل باشد و شهردار است که باید متولی محورهای تاریخی باشد. بخش‌نامه‌های سازمان میراث فرهنگی نمی‌تواند دلسوز واقعی و نگه‌دارنده آثار شهری اصفهان باشد. بنابراین هرگونه تصمیم‌گیری از مرکزیت غلط است و لذا بر این باور هستم که باید سیستم تعریف شود که مردم در انتخاب شهردار نقش مؤثر و مستقیمی داشته باشند و باید سیستم نظارتی قدرتمندی بر عملکرد شهرداری وجود داشته باشد. در سال اولی که من به شهرداری آمدم، درآمد شهرداری به طرز چشم‌گیری افزایش پیدا کرد، ولی درصد نارضایتی مردم هم خیلی کم بود، چون فکر می‌کنم مدیران شهرداری در آن زمان از سالم‌ترین آدم‌ها بودند و هیچ‌کس دنبال مسائل حاشیه‌ای و فساد نبود و یکی از سالم‌ترین دوره‌های شهرداری آن دوره بود و قریب به 400 پروژه عمرانی بزرگ در آن زمان طراحی و اجرا شد.
مهم‌ترین مسئله امروز شهر اصفهان را چه می‌دانید؟
به نظرم آلودگی هوا در کنار مسئله آب از مسائل اصلی شهر هستند. این کارخانه‌هایی که اطراف اصفهان هستند مثل پتروشیمی برای مردم اصفهان فاجعه است. معاون وزیر نفت و رئیس پتروشیمی آن موقع یک اصفهانی بود و می‌خواستند آروماتیک را بسازند. تیم ما شبانه می‌رفت تخریب می‌کرد و آن‌ها چپ و راست از من شکایت می‌کردند، ولی بعدش ساخته شد و ببینید چقدر سم وارد اصفهان می‌شود. این همان اشکال ساختاری است. نمی‌توانند در تهران تصمیم بگیرند و بعد کنار یک شهری مثل اصفهان این‌همه کارخانه با آلودگی زیاد ایجاد کنند. ما چرا آروماتیک را خراب می‌کردیم؟ چون فکر می‌کردیم تأمین سلامت مردم تکلیف شرعی و قانونی ماست، الان اگر بهداشت بررسی کند، میزان سم روی شهر اصفهان فاجعه‌بار است.
5
مهم‌ترین نیازهای شهروندان اصفهانی در آن زمان چه بود؟
شهروندان نیاز به اشتغال دارند و حرکت‌های عمرانی شهرداری‌ها تا حدودی این نیاز را تأمین می‌کند و لذا در آن زمان یکی از دغدغه‌های ما گسترش حرکت‌های عمرانی در شهر بود. همچنین هر شهروندی از شهرداری طلب می‌کند که مسائل فرهنگی و رفاهی و تفریحی و زیست سالمش ازجمله ورزش تأمین شود و به همین دلیل هم ما در این راستا حرکت کردیم و بسیاری از اماکن تفریحی شهر مثل حاشیۀ زاینده‌رود و پارک صفه و امثال این‌ها را احداث کردیم. از سویی چون فرهنگ برایم خیلی مهم بود، معاونت فرهنگی در زمان من ایجاد شد. شکل و شمایل‌اش خیلی مهم نبود، مهم این بود که شهردار نمی‌توانست به فرهنگ شهر بی‌اعتنا باشد. برگزاری جشنوارۀ فیلم کودک و نوجوان خودش یک تحول فرهنگی در شهر ایجاد کردو ما را ناچار کرد به سمت ایجاد کتاب‌خانه و ایستگاه‌های کتاب‌خوانی و توجه بیشتر به این موضوع در ساختار شهری حرکت کنیم.
چه تجربۀ ناموفقی در دوران عملکردتان داشتید؟
چون هدف‌ها و اقدامات ما تصمیم دسته‌جمعی داشت و از هر اندیشه‌ای که امکان‌پذیر بود استفاده می‌کردیم، فکر می‌کنم تجربۀ ناموفقی وجود نداشت، بسیاری از اتفاقات برای ما تجربه بود.
اگر آن موقع چه امکاناتی در اختیار داشتید، می‌توانستید بهتر عمل کنید؟
من کلاً اعتقادی نداشتم که امور شهرداری صرفاً باید توسط کارکنانی که در شهرداری هستند انجام شود و از هر عامل بیرونی به منظور حرکت در مسیر اعتلای شهر استفاده می‌کردم و مدیران شهرداری موظف بودند از این نتایج ان استفاده کنند. اگر فلان کس در بخش ساختمان ما بود، می‌دانست که باید از تفکرات مفید و کاربردی هر متخصصی در هر نقطۀ دنیا استفاده کند و نخبگان را در کنار خودش داشته باشد. اعتقاد من این بود که باید از ایده‌های هر شهروند استفاده شود و ما در شهرداری از همۀ تفکرات داخل شهر استفاده کردیم. بنابراین این‌گونه نیست که بگویم ای‌کاش از فلان بخش استفاده می‌کردم تا موفقیت بیشتری داشته باشم. اگر فکر می‌کردیم بخش دانشگاهی و محقق کشور می‌تواند در کنار ما مفید باشد به همان سمت حرکت می‌کردیم. معاونت پژوهشی را با این تفکر به وجود آوردم تا تعدادی از اساتید دانشگاه در آنجا پل ارتباطی ما باشند با کل دانشگاهیان ایران و خارج از ایران. ما هم به‌عنوان مجری تفکرات محققین بودیم و از تجربیات خیلی از کشورها هم به مناسبت ارتباط با سفرا توانستیم استفاده کنیم، یعنی خودمان را محدود به مجموعه شهرداری اصفهان و اندیشمندان ایران نکردیم.
6
در رابطه با بافت تاریخی و قدیمی اصفهان توضیح دهید. آن موقع چالش‌های کار در این بافت‌ها چه چیزهایی بود؟
شهرداری باید کمک کند و از همۀ بودجه‌هایش استفاده کند تا بافت تاریخی شهر احیا شود، البته بخشی از بافت از بین رفته، ولی بخش ماندگارش را باید حفظ کرد و ازلحاظ طراحی و بودجه‌ای کمک کرد. برای بافت تاریخی باید تسهیلات فراهم شود و پول پروانه گرفته نشود تا بیشتر از مناطق دیگر شهر کمک شود تا بافت حفظ شود، باید به همۀ کسانی که حاضرند در این بخش سرمایه‌گذاری کنند، امکانات لازم را بدهیم. شهردار باید عامل جذب سرمایه در شهر باشد که اشتغال و بهبود بقیۀ موارد شهری را به دنبال داشته باشد. به اعتقاد من سازمان میراث فرهنگی کشور باید کمترین تأثیرگذاری را روی بافت تاریخی اصفهان و ابنیۀ تاریخی داشته باشد و مدیریت شهری خیلی قوی‌تر عمل بکند وگرنه اتفاقات بدی می‌افتد. به بهانۀ یکی از اجلاس اپک که در اصفهان برگزار شد، چهل‌ستون بازسازی شد و با استفاده از این فرصت از بسیاری از زیبایی‌های بنا که قبلاً با بدسلیقگی پوشانده شده بودند رونمایی کردیم. به خاطر دارم با وزیر نفت یکی از کشورها به پل‌های اصفهان رفته بودیم و او گفت با این سفر نگرش من به ایران عوض شد و این زیبایی‌هایی که من در اصفهان می‌بینم برایم قابل‌تصور نیست. وقتی یک وزیر با یک بازدید و با یک پذیرایی این‌چنین محو شهر می‌شود، اگر مدیریت شهری اصفهان قوی باشد، حتی می‌تواند روی سیاست خارجی هم تأثیرگذار باشد و ما خوشحالیم که آن موقع این اتفاق افتاد.
روند توسعۀ کلان‌شهر اصفهان در چهار دهۀ اخیر را چگونه ارزیابی می کنید؟
اصفهان خیلی رشد داشته، ولی آسیب زیادی به بخش‌های تاریخی اصفهان وارد شده است و این نکتۀ منفی مدیریت شهری بوده. هویت اصفهان به تاریخش است، اگر تاریخش آسیب ببیند نمی‌توانیم بگوییم راضی هستیم. من در مورد دورۀ خودم بهتر می‌توانم اظهارنظر بکنم، تحولاتی که در شهر اصفهان و تأثیرگذاری‌ای که در سطح کلان ملی صورت گرفت واقعاً زیاد بود، اگر این تقاطع‌های غیر هم‌سطح نبود، امروز شهر تهران نمی‌توانست نفس بکشد. اگر تفکرات فرهنگی آن موقع وجود نداشت، امروز نمی‌توانستیم چیزی تحت عنوان فرهنگ‌سرا و خانه‌های فرهنگی را در اقصی نقاط کشور داشته باشیم. از مشهد آمدند و در اصفهان آموزش دیدند و از آن به بعد زیرگذرهای مشهد آغاز شد. این بخش‌ها راضی کننده‌اند، ولی آسیب‌هایی که شهر دیده قابل جبران نیست و جزوناراحتی‌هاست.
7
حفظ کالبد معماری و تاریخی شهر تا چه میزان رعایت شده است؟ آیا توجه به مدرنیته و سبک‌های جدید تأثیر سوء بر پیشینۀ تاریخی شهر ما گذاشته است؟
مدرنیته به مفهوم عام راه‌حل حفظ اصالت تاریخی ماست. در قرون گذشته مسائل ترافیکی با شیوه خاص خودش دیده می‌شد، ولی امروز سیستم‌های هوشمند و روش‌های هوشمند وجود دارد که با توجه به افزایش جمعیت و افزایش ماشین‌ها مشکلات را حل کرده. یا در دوران مدرن شیوه‌های جدید وجود دارد برای سازه، در اصفهان باوجود معماری قدیمی در بناها نوآوری‌های عجیبی می‌بینیم. این را می‌توانیم در شکل ظاهری داشته باشیم، ولی مدرنیته را بیاوریم در اختیار حفظ اصالت.
در ارتباط با مشکل زاینده‌رود شهرداری اصفهان چه نقشی می‌تواند داشته باشد؟
فکر می‌کنم برای حل مشکل آب باید به سمت روش چرخشی و بازگردانی آب در داخل شهر برویم، آب باید داخل شهر حفظ شود، درست است که بخش از آن بخار می‌شود، ولی در محدودۀ شهر آب باید از هر منبعی که شده تأمین شود تا پایداری در داخل شهر حفظ شود. از آن‌طرف دعا کنیم سرشاخه‌های زاینده‌رود علی‌رغم برخی تصمیمات سخیف برخی دولت‌ها که حق‌آبه‌ها را کم کردند، دوباره پر آب شود. متأسفانه اطلاعاتی دارم که آب در بالادست زاینده‌رود صرف کشت گیاهانی می‌شود که نیاز کشور نیست و این آب باید به زاینده‌رود برگردد چون حیات شهر اصفهان را در پی دارد و مدیریت شهری باید برای حق مردم اصفهان اقدام کند، من اطلاع ندارم که مدیریت شهری چقدر برای احیای آب مورد بهره‌برداری اقدام کرده، چون در طول تاریخ اصفهان از این رودخانه حق‌آبه داشته و آن حق‌آبه امروز با پمپاژهای عظیم به بالای کوه‌ها و تپه‌ها برای کشت درختان هلو و … مورد استفاده قرار می‌گیرد.
زیست‌بوم شهر اصفهان چه تأثیرات مثبت و منفی روی خلقیات اصفهانی‌ها داشته؟
واقعیت این است که اصفهانی‌ها خیلی باهوش‌اند، روزی با یک وزیر آذربایجانی صحبت می‌کردم او گفت در زرنگی اصفهانی‌ها همین بس که حاکمان صفویه همه مال ما بودند، ولی بردندشان به اصفهان و آنجا را آباد کردند. حتی از قبل از اسلام هم برخی از آثاری که در تخت فولاد هست بیان‌کننده تاریخ این شهر است، این از ویژگی‌های این مردم بوده که همۀ نخبگان و هنرمندان را به اصفهان آورده و با مهمان‌نوازی آن‌ها را نگه می‌داشته‌اند و این یکی از دلایل شکوفایی شهر م است. یهودیان در اصفهان بودند و ما تعداد زیادی کنیسه در شهر داریم. چرا وقتی ارامنه به سمت ایران کوچ داده می‌شوند بخش عمده‌ای از آن‌ها به اصفهان می‌آیند؟ من نکتۀ منفی در اصفهان و اصفهانی‌ها نمی‌بینم، مگر اینکه یک اصفهانی را به یک حرکت منفی تحریک کنید و می‌بینید که استاد این کار هم هستند. اگر لجاجت اصفهانی را برانگیزی، آن‌وقت دیگر قابل‌کنترل نیست و شاید این خصلت از حاشیه کویر بودن نشئت می‌گیرد. ولی در کل مردم خیلی دوست‌داشتنی هستند و وقتی در شهرداری هستی و مدام با آن‌ها سروکار داری خلق‌وخویشان دستت می‌آید. اگر کوچک‌ترین حرکتی را در جهت حل مشکلات و یا تامین نیازهایشان انجام دهید، خیلی شاکر شما هستند. مردم اصفهان نسبت به عدالت بسیار حساس‌اند و نباید نسبت به بی‌عدالتی برانگیخته شوند. من فکر می‌کنم راحت‌ترین مدیریت شهری در دنیا در اصفهان باشد، چون تنها شهری است که می‌توانید مشارکت تک‌تک مردم را داشته باشید.
8
راهکار افزایش مشارکت مردم در مسائل شهری چه چیزی است؟
تا زمانی که این روش‌ها و رویکردها در مدیریت شهری وجود دارد خیلی نمی‌توانید خوش‌بین باشید. مثلاً فرایند انتخاب شهردار این‌گونه است که چند نفر خاص شهردار را انتخاب می‌کنند، مردم چگونه در این امر مشارکت داشته باشند؟ در این خصوص باید به سمت آرای عمومی رفت یا اگر قرار است نظام شورایی پابرجا باشد، شورا نباید انتخاب شهردار شهری چون اصفهان را محدود به طیف خودش کند، شورا می‌تواند از مردم نظرسنجی کند و طیف انتخاب شهردار را بسیار گسترده‌تر ببیند، ولی تابه‌حال نشنیده‌ام هیچ شورایی در شهر اصفهان این کار را کرده باشد. تا زمانی که مردم احساس نکنند تأثیرگذارند مشارکت نخواهند کرد و با این سیستم فعلی هم امکانش وجود ندارد.
از عمده مشکلات شهرداری‌ها عدم وجود درآمدهای پایدار شهری است، به نظر شما بهترین راه برای کسب درآمدهای پایدار در شهرداری چیست؟
اصفهان شهری است که با صنعت توریسم و جذب گردشگر می‌تواند تمام منابع موردنیاز کشور را تأمین کند. زمانی که زاینده‌رود احیا شد، تعداد مسافران اصفهان در نوروز یک‌دفعه بیست برابر شد، این یعنی پول به داخل شهر سرازیر می‌شود. خود شهرداری برای امور عمرانی‌اش پول لازم دارد، ولی وقتی اشتغال بالا برود و درآمد شهر افزایش پیدا کند رضایت مردم را در پی دارد و شهرداری متکی به‌نظام خاص ساختمانی‌اش نمی‌شود. روش‌های دیگری مانند عوارض ماشین و سوخت هم هست، ولی در کل اصفهان مشکلی برای تأمین هزینه‌هایش ندارد و باید به سمت روش‌های جدید برود و متکی به درآمدهای ساختمانی نباشد. در کشورهای پیشرفته مالیاتی که درون شهر از مردم اخذ می‌شود به شهرداری می‌آید، ولی چند درصد مالیاتی که شهروندان اصفهانی پرداخت می‌کنند در اصفهان هزینه می‌شود؟ بخش زیادی از آن به بودجه جاری کشور تزریق می‌شود و این‌ها باید اصلاح شود.
9
گردشگری داخلی و گردشگری خارجی چگونه می‌تواند موجب رشد شهر شود؟
یک گردشگر خارجی انگیزه زیادی دارد برای اینکه در اصفهان هزینه کند و نسبت درآمدی که شما از گردشگر خارجی دارید نسبت به گردشگر داخلی که آن‌هم حائز اهمیت است خیلی بیشتر است. ضمن اینکه فرهنگ هم یک اصل است و انتقال فرهنگی گردشگر خارجی و برداشت‌هایش از فرهنگ ما خیلی برای ما تأثیرگذار و مهم است. امکان ندارد گردشگری به اصفهان بیاید و محور تاریخی اصفهان و شهرهای دیگر را ببیند و با نظر مثبت از کشور خارج نشود. اگر در اینترنت جست‌وجو کنید، متوجه می‌شوید چه مقدار سفرنامه اصفهان توسط گردشگران خارجی نوشته‌شده است و این به‌جز مسائل درآمدی، مسائل مثبت فرهنگی و ارتباطی را هم به دنبال دارد. اگر ما مدیریت شهری کارآمد داشته باشیم، در هر شرایطی می‌توانیم گردشگر خارجی را داشته باشیم، امیدوارم بعد از کنترل کرونا سیستم‌های تشویقی ورود گردشگر را فعال کنیم.
با توجه به شرایط سیاسی موجود آیا گردشگران تمایلی برای سفر به کشور ما نشان می‌دهند؟
گردشگری که تاریخ برایش مهم است و می‌آید یک شهر تاریخی را ببیند، گردشگری که هنر برایش مهم است از جریانات سیاسی که علیه یک کشور به وجود می‌آید هراس ندارد. آن‌کس که تصمیم می‌گیرد به ایران و اصفهان سفر کند با تاریخ و تمدن ما آشناست و بسیاری از خبرها و جریانات سیاسی را که می‌خواند به‌هیچ‌وجه باور نمی‌کند و فردی نیست که تحت تأثیر القائات سیاسی خاص قرار بگیرد.
چگونه می‌شود مشارکت بخش خصوصی و جذب سرمایه‌گذار را برای شهر انجام داد؟
تسهیل کردن، احترام و پذیرش این نکته که کسی که سرمایه دارد دشمن ما نیست و دوست ماست. وقتی سرمایه‌گذاری‌ای انجام شود با خودش اشتغال می‌آورد، کمک فوری به شهر می‌کند، به توسعۀ شهر کمک می‌کند. وقتی به سرمایه‌گذار احترام گذاشتیم، او هم می‌آید.
در رابطه با موازی‌کاری‌ها و تکرارهایی که در اثر نبود یک مدیریت واحد شهری پیش می‌آید، توضیح دهید.
تا زمانی که مدیریت واحد شهری نداشته باشیم و یک مدیر نتواند اعمال مدیریت کامل و یکپارچه کند، امکان ندارد شهری در اهدافش موفق باشد. چرا در اصفهان هر از گاهی شاهد اتفاقات ناگوار هستیم؟ چون متولی میراث فرهنگی‌اش یک ارگان دیگر است. بخش صنعت اصفهان بدون مجوز مدیریت شهری اقدام به توسعه واحدهای تولیدی در کنار شهر می‌کند، در بخش گرفتن مالیات و درآمد اصلی شهر، شهرداری هیچ دخالتی ندارد؛ البته مدیران شهرداری هم باید در این راستا گام بردارند و نظام و نمایندگان مجلس و بقیه را با خودشان همراه کنند. یکی از دلایلی که این موضوع محقق نمی‌شود این است که مشارکت مردم را نداریم، اگر یک جریان مردمی بیاید و حامی این موضوع شود و جریان محققین و دانشگاهی و مجلس در کنار همدیگر قرار بگیرند ساختار اصلاح خواهد شد. زمانی به این نکته فکر می‌کردم که ساختاری در کشور به وجود بیاید که همه مدیران زادۀ همان شهر باشند، مدیری که متولی اخذ مالیات است ممکن است خیلی دغدغه نداشته باشد که شهر اصفهان یا استان اصفهان احیا می‌شود یا نه.
10
ارتقای جایگاه ملی و بین‌المللی اصفهان چگونه امکان‌پذیر است؟
اصفهان در دنیا شناخته‌شده است، باید از ویژگی‌هایش در ابعاد تبلیغاتی بیشتر استفاده کرد. برگزاری همایش‌ها و اجلاس بین‌المللی در شهر اصفهان یک عامل تأثیرگذار است، ما اپک را در اصفهان برگزار کردیم، جشنواره بین‌المللی فیلم کودک و نوجوان را در اصفهان برگزار کردیم ما باید ارتباط تنگاتنگی با جریانات سیاحتی بین‌المللی داشته باشیم، ما باید با ارگان‌های سیاحتی بین‌المللی لابی کنیم، جریانات گردشگری در دنیا شناخته‌شده‌اند و باید در شهر تسهیلات خاص برای گردشگر به وجود بیاید، ازنظر محل اقامت و عبور و مرور. نمایندگی‌های ما در خارج از کشور هم می‌توانند نقش داشته باشند.در سفارت‌خانه‌های خارجی چند بروشور از اصفهان وجود دارد تا این شهر را به دنیا معرفی کند؟ ما باید از همۀ امکانات وزارت خارجه و امکانات یونسکو و همۀ نهادها استفاده کنیم تا اصفهان بیشتر به دنیا معرفی شود.
اگر الان شهردار اصفهان بودید، پنج اولویت اصلی شهر که به آن می‌پرداختید را بیان کنید.
همان چیزهایی را که آن موقع اولویت من بوده ادامه می‌دهم؛ من مسائل ترافیکی شهر را با شیوه‌های نوین حل می‌کردم، توجه خاص روی منظر و نمای شهری داشتم، چون اصفهان نمی‌تواند هر نمایی را حتی در بافت‌های جدیدش داشته باشد.توجه خاصی به مسائل زیباسازی و زیست‌محیطی داخل شهر داشتم. بیشتر می‌جنگیدم برای اینکه بتوانم مدیریت شهری را واحد کنم و در نهایت ازنظر ساختار دولتی، شاید بخش لابی و ارتباط با جهان بیرونی را بیشتر تقویت می‌کردم.
11
