مرکز پژوهش‌های تاریخ شفاهی ایران

در تاریخ شفاهی مصاحبه‌گر کیست؟

در تاریخ شفاهی شکی نیست که تنها عامل مهم در ساخت مصاحبه، سؤالاتی است که مصاحبه‌گر می‌پرسد. وی درباره واقعه‌ای که از اهمیت تاریخی برخوردار است مفروضاتی را در ذهن خود دارد و سؤالاتش را بر همین اساس مطرح می‌کند که چارچوب فکری مصاحبه را شکل می‌دهد و جهت آن را مشخص می‌سازد. سؤالات مصاحبه‌گر برای راویان خوش‌سخن همچون میدانی است که می‌توانند تجارب خود را در آن محک بزنند. مصاحبه‌گر زرنگ و ماهر گوش شنوایی دارد و سعی می‌کند تا سؤالاتش را با نکاتی که بیان آنها از نظر راوی مهم است، هماهنگ نماید. با این وصف، تجربه توماس دابلین پس از مرور ذهنی مصاحبه‌هایش با خانواده‌های کارگران ذغال‌سنگ تقریباً برای همه مصاحبه‌گران اتفاق افتاده است. وی می‌نویسد:«روزی داشتم عکس‌های ایلا و تام استرول را که قبلاً با آنها مصاحبه کرده بودم نگاه می‌کردم. از اینکه عکس‌های زیادی از صحنه‌های شکار او و رفقایش در آلبوم بود ابراز تعجب کردم. به تام گفتم که چرا متوجه نشدم شکار تا این حد در زندگی تو اهمیت داشته است؟ وی با خوش‌رویی جواب داد: «آخه هیچ‌وقت نپرسیدی.» البته صرفاً سؤالات نیستند که مصاحبه‌گر با پرسیدن آنها می‌تواند بر چیستی گفته‌های راوی تأثیر بگذارد. مصاحبه‌گر نیز مانند راوی دارای هویت اجتماعی است که در داد و ستد مصاحبه به میدان می‌آید و نقش ایفا می‌کند. راویان نیز مصاحبه‌گران را محک می‌زنند و در این ارزیابی ذهنی تعیین می‌کنند که پاسخ مناسب به چنین شخصی چه چیزی می‌باشد، چه باید و چه نباید بگویند. بنابراین، پدربزرگی که نوه‌اش با او برای تهیه تاریخچه خانوادگی مصاحبه می‌کند طبیعتاً ابعاد و زوایای ناخوشایند گذشته را پنهان می‌کند تا نوه‌اش آسیب نبیند، الگوی خوب و مسئولیت‌پذیری از خود به نمایش بگذارد و اسطوره‌های خانوادگی را حفظ نماید. قبلاً نیز گفتم که هویت اجتماعی من به عنوان نوه تازه‌به‌دوران‌رسیده و کلاس‌بالای مهاجران لهستانی باعث می‌شد تا مصاحبه‌هایم با کارگران لهستانیِ صنایع کنسروسازی آمریکا احساس خاصی را دامن بزند که به زبان نمی‌آمد اما بر فضای مصاحبه تأثیر می‌گذاشت.