نجات اصفهان نیازمند همدلی، همنوایی و برداشتن عینک قضاوت است

سید مرتضی سقائیان‌نژاد، دکترای مهندسی برق دارد و عضو هیئت‌علمی دانشگاه بوده و هست. از سال 1382 وارد مدیریت شهری شده، اما قبل از آن، چهار سال ریاست دانشگاه اصفهان و نزدیک به نُه سال ریاست دانشگاه صنعتی اصفهان را بر عهده داشت و سپس به شهرداری اصفهان آمد. پس از آن به شهرداری قم رفته و در حال حاضر مدیری باسابقه در حوزه مسائل شهری است.

سقائیان‌نژاد نزدیک به 18 سال است که در شهرداری کار می‌کند و شاید از نظر قدمت، پیشکسوت شهرداران ایران باشد. صبغه او دانشگاهی بوده و تا اینکه به دنبال تغییرات مدیریتی که از سال 82  و انتخاب ریاست‌جمهوری در استان به وقوع پیوست، برای شهرداری اصفهان انتخاب شد.

   به‌عنوان یک شهروند اصفهانی توصیف شما از شهر اصفهان چیست؟ این نگاه در فرایند مدیریت شهری کلان‌شهر اصفهان چقدر تغییر کرد؟

در درجه اول کسی که می‌خواهد در جایی مدیریت کند باید شناختی از آن محیط داشته باشد. اگر من اقلیم اصفهان را نشناسم، قاعدتاً نمی‌توانم در آنجا مدیریت کنم یا اگر مدیریت کنم، آن مدیریت در چارچوب و شئونات اصفهان نخواهد بود. یادمان باشد که در تمدن اسلامی که از ابتدای دوران استقرار اسلام تا پنج قرن بعد در کشورهای مختلف به وجود آمده، 300 سال آن در اصفهان شکل گرفته است. تمدن بزرگ اسلام در زمان آل‌بویه به گونه‌ای بوده که هزاران دانشمند از سراسر جهان اسلام در اصفهان مستقر شده بودند. پس ما وارد یک شهر تمدنی شده‌ایم. البته این تمدن ادامه پیدا کرد و درست است که بعد از سلجوقیان، اصفهان دچار مشکلاتی شد، اما بعد از 600 سال در اصفهان مکتب اصفهان پایه‌ریزی شد. این مکتب شعبات و ابعاد مختلف دارد و فقط به اینجا ختم نمی‌شود. حتی در دوران مشروطه، در نهضت روحانیت، برادران آقانجفی کار را دنبال کردند و آن را در صفهان شکل دادند. این روال ادامه پیدا کرد تا زمان انقلاب، که استان اصفهان به‌عنوان پیشرو در انقلاب معرفی شد. سابقه ارزشمند فرهنگی، تاریخی و هنری اصفهان آن را به یکی از قطب‌های اصلی گردشگری تبدیل کرده و آثار تاریخی باقی‌مانده از دوران گذشته این شهر را به یک موزه متحرک بدل ساخته است. در تمدن بزرگ اسلامی شهر اصفهان شیخ بهایی و میرفندرسکی و میرداماد و ملاصدرا و حاجی کلباسی و مجلسی و… بالیده‌اند

اصفهان در دوره‌هایی از تاریخ پایتخت کشور اسلامی بوده است. پایتخت فرهنگی جهان اسلام (بعد از مکه) در سال 2006 جایگاه اصفهان را برای ما مشخص می‌کند. 600 مورد صنایع‌دستی در جهان ثبت‌شده که 300 مورد آن در ایران است و 200 مورد از آن در اصفهان قرار دارد. این خطه 23 هزار شهید در دفاع مقدس تقدیم کرده است و 10 درصد اسرا و 10 درصد جانبازان جنگ از این شهر بوده‌اند. اصفهان پایگاه تمدن نوین اسلامی خواهد بود و مقام معظم رهبری مرتباً بر آن تأکید می‌کنند. مزیت صنایع بالادستی مثل فولاد و پتروشیمی در این شهر وجود دارد که گرچه آثار تخریبی برای اصفهان داشته، ولی واقعیت این است که ازلحاظ اقتصادی در حال پمپاژ منابع اقتصادی به کشور است و مقام دوم را در کشور دارد. اصفهان محل عبور خطوط اصلی انتقال نفت جنوب به شمال، قطب صنایع نساجی کشور و دارای موقعیت ممتاز به لحاظ حمل‌ونقل است و با توجه به موقعیت جغرافیایی در فلات مرکزی، کریدور مواصلات جنوب و شمال و شرق و غرب کشور به شمار می‌آید. از همه مهم‌تر سرمایه انسانی خلاق و توانمند است. در سال‌هایی اصفهان به کل کشور مدیر صادر می‌کرده است. اصفهان نزدیک به 18 دانشگاه دارد و شهرک علمی و تحقیقاتی آن دارای 600 شرکت دانش‌بنیان است.

این شهر این مزیت‌ها را دارد و حالا ما شهرداری هستیم و می‌خواهیم این شهر را مدیریت کنیم. نکته مهم اول برای من تاریخ و تمدن شهر بود که لازم بود به آن برسیم. به همین دلیل پنج خانه در اصفهان تعریف کردیم. خانه سلجوقیان را برای دوران سلجوقیان تشکیل دادیم. مکتب اصفهان را به دلیل اینکه یکی از حرکت‌های تأثیرگذار و حتی زیربنای تمدن نوین اسلامی بود در قالب خانه حکمت و فلسفه طراحی کردیم. بعد برای دوران مشروطیت خانه مشروطیت را راه انداختیم و هرکدام از این‌ها برای مسئولیت‌هایی که برایشان تعریف کردیم اهلیت داشتند. بعد برای اثراتی که اصفهان در انقلاب و جنگ تحمیلی داشت خانه انقلاب را راه انداختیم که قرار بود بیشتر با محوریت ولایت‌فقیه و نظام جمهوری اسلامی باشد. با ایجاد خانه مهدویت قرار بود اصفهان در مسیر آینده‌پژوهی و مهدویت برود و حرکت‌های فرهنگی در این مراکز انجام گیرد. یعنی اگر سمیناری می‌خواهد در اصفهان برگزار شود با هماهنگی این پنج مرکز باشد و هرکدام از این خانه‌ها بتواند نقش اصلی خودش را داشته باشند. این یک بحث زیربنایی بود که لازم بود برای شهر پیش‌بینی کنیم که به‌طورکلی می‌توان گفت یک حرکت فرهنگی است؛ یعنی کاملاً بر مبنای داشته‌ها و آثار تمدنی ماست. بعد از این حرکت‌هایی که در اصفهان اتفاق افتاد، سمپوزیوم‌ها، سمینارها و حتی خواهرخواندگی‌هایی که در اصفهان شکل گرفت، بر این مبنا بود؛ یعنی ما باید در چارچوبی که بنای آن این تمدن و این فرهنگ بود حرکت می‌کردیم. بقیه مباحث هم پیرو همین موارد بود؛ مثلاً به‌منظور ارج نهادن به ICCN یا فرهنگ ناملموس، قدرت مدیریت شهری به حدی رسید که 750 نفر خارجی را یک هفته به اصفهان دعوت کند و ما بتوانیم روی فرهنگ ناملموس کار کنیم. در ابعاد مختلف قومیت‌های مختلف آمدند و کارهای خودشان را معرفی کردند. هدف از همه این‌ها این بود که حرکت ما طبق یک نقشه راه باشد. عزیزانی که قبل از ما بودند اصفهان+22 را راه انداخته بودند؛ اما این طرح، پروژه‌محور بود. باز هم قبل از ما روی برنامه اصفهان 85 کار کرده بودند و ما اصفهان 85 را اجرا کردیم. اصفهان 90 و اصفهان 95 و اصفهان 1400 برنامه‌های دیگر بود که زمانی که من از شهرداری بیرون آمدم داشتیم روی برنامه اصفهان 1400 کار می‌کردیم. شعار ما این بود که این دیوار بلند بی‌اعتمادی بین مردم و مدیریت شهری را باید کوتاه کنیم؛ به خاطر اینکه شهرداری‌ها هم مدیریت درآمد و هم مدیریت هزینه دارند؛ پس شهرداری باید از دست مردم پول بگیرد و همین پول را برای مردم در چارچوب مصوبات شورای اسلامی شهر به نحو احسن هزینه کند. مردمی که می‌خواهند به ما پول پرداخت کنند اگر ناراضی باشند، قطعاً ما به مشکل برمی‌خوریم. بعضاً مشاهده می‌کردیم که وقتی کار می‌کنیم و مردم می‌بینند، با اینکه در تنگنا هستند، سهم خودشان را پرداخت می‌کنند. این ارتباطی بود که ما باید ایجاد می‌کردیم؛ بنابراین من روندی را تحت عنوان ارتباطات با مردم دنبال کردم. ارتباطات با مردم در دو جنبه دسته‌بندی می‌شد: یکی ارتباط رودررو و دیگری ارتباط رسانه‌ای. برای ارتباط رودررو هفته‌ای یک روز را به این مسئله اختصاص داده بودیم و چون این موضوع جدید بود، اوایل کار ساعت‌ها طول می‌کشید. کمیته‌های مختلفی درست کرده بودیم که مشکلات مردم را رسیدگی کنند و ما برای آن‌ها برنامه‌ریزی می‌کردیم. مردم هم استقبال می‌کردند. هم ما از مشکلات آگاه می‌شدیم و هم از ‌نظرهای جدید آن‌ها مطلع می‌شدیم. قسمت دوم ارتباطات ما ارتباطات رسانه‌ای بود. ما باید تریبونی درست می‌کردیم که بتوانیم از طریق آن با مردم حرف بزنیم؛ بنابراین «اصفهان زیبا» به وجود آمد. از آن طرف می‌خواستیم خبرها و برنامه‌ریزی‌ها را در حد ملی و حتی بین‌المللی به اطلاع برسانیم و «ایمنا» به‌عنوان یک خبرگزاری این کار را انجام می‌داد. سامانه 137 شهرداری برای ارتباطات تلفنی با شهروندان و بعد از آن صدای شهر و سیمای شهر به راه افتاد. چون برای ما مهم بود با مردم حرف بزنیم و چون نمی‌توانستیم هر روز هفته ملاقات داشته باشیم از یک رسانه که مختص خود شهرداری بود با مردم در ارتباط بودیم. در پرتو همین ارتباطات با ارگان‌هایی که می‌خواهیم کار کنیم هماهنگی هم ایجاد می‌کردیم؛ مثلاً استاندار خودش محوریت سیاسی شهر بود، ولی برخی مواقع به سیمای شهر دعوت می‌شد و این در نوع خود جالب بود. برای افتتاح پروژه‌ها ما معتمدین محلی را دعوت می‌کردیم و بر سر منافع شهر و شهروندان در مقابل هیچ ارگان و سازمانی کوتاه نمی‌آمدیم و همین حرکت‌ها باعث شد شهرداری اقتدار زیادی به دست آورد که شاید بعداً مورد هجمه برخی از افراد قرار گرفت. ما با نیروی انتظامی تعاملات بسیار خوبی داشتیم و هر ماه با قوه قضاییه جلسه داشتیم و مشکلات را مطرح می‌کردیم. در پرتو این ارتباطات داخلی و اقتدار و انسجام شهرداری توانستیم کارهایی را در اصفهان انجام دهیم. تحقق شهرداری الکترونیکی با محوریت برنامه‌ریزی و هدف‌گذاری برنامه‌های شهری، تهیه و تدوین برنامه کلان فناوری اطلاعات شهرداری اصفهان، حرکت به سمت شهر دارای محور با بودجه‌ریزی محله‌محور، انجام پروژه‌های پژوهشی کاربردی، تهیه و تدوین آمارنامه شهر اصفهان به‌منظور ارائه برنامه‌های دقیق‌تر برای شهر، برگزاری جشنواره پژوهشی شهر اصفهان در سطح ملی، توسعه و تجهیز سیستم حمل‌ونقل، مدیریت هوشمند ترافیک، احداث و تملک 56 پارکینگ شامل 29 مورد طبقاتی، اجرای طرح‌های جدید در سیستم شهرسازی، توسعه سرانه فضای سبز از 10 مترمربع به ازای هر شهروند به 26.5 مترمربع که عدد قابل‌تأملی است، توجه به زیباسازی شهر و رسیدن به‌عنوان پاکیزه‌ترین شهر کشور، توسعه کمّی و کیفی خدمات ایمنی و آتش‌نشانی، تکمیل اولین بزرگ‌راه دوطبقه کشور به‌عنوان شاخص‌ترین پروژه عمرانی به لحاظ بازگشت سرمایه ظرف سه سال، توسعه فعالیت‌های مشارکتی در شهرداری مثل احداث اولین شهرک سلامت کشور که هنوز ادامه دارد، ولی بسیاری از مباحث اولیه آن زمان انجام شد، همه و همه جزو کارهای انجام‌شده ماست. یکی از اهداف ما بیرون بردن مباحث تجاری از داخل شهر به سمت خارج شهر (سیتی‌سنتر) بود که به هدفِ بردن ترافیک به خارج از شهر صورت گرفت. مباحث اولیه سیتی‌سنتر منطقه 7 که به‌تازگی در شرف اتمام است آن زمان صورت گرفت. احداث مجموعه پارکینگ‌های تجاری، اداری، ساماندهی مبلمان شهری و احداث شهربازی سرپوشیده سرزمین رؤیاها ازجمله کارهای مشارکتی بود که در فاز اول دنبال کردیم. از دیگر فعالیت‌های ما ایجاد و توسعه مراکز فرهنگی و ورزشی و ارتقای فرهنگ شهروندی با احداث ورزشگاه و کتابخانه و فرهنگ‌سرا در هر محله، ایجاد و توسعه مراکز تفریحی مثل تله‌کابین صفه و تله‌سیژ ناژوان، اتمام قرارداد و طرح اولیه آکواریوم در سال 94، توسعه باغ پرندگان و مجموعه طبیعی ناژوان، محور گردشگری سلامت، توسعه باغ غدیر، توسعه باغ پرندگان و باغ فدک، ارتقای کمّی و کیفی مراکز و میادین خرید و توزیع کالا، مانند بازارهای کوثر، تبدیل10 منطقه شهرداری به 15 منطقه و اجرای بیش از 100 پروژه مرمت و نوسازی و بهسازی در مساحتی بالغ‌بر 50 هزار مترمربع در محورهای تاریخی و گردشگری بود. ارتقای جایگاه ملی و بین‌المللی شهر اصفهان با مبحث خواهرخواندگی‌ها با 15 شهر دنیا نیز حرکت بسیار خوبی بود، چون شهرها سیاسی نیستند و ارتباط مردم با مردم است و بسیار می‌تواند کمک‌کننده باشد. در این راستا اقداماتی مانند جشنواره فیلم کودک و نوجوان برگزار می‌شد؛ همچنین چند دوره آتش‌نشان‌های ما به آلمان فرستاده شدند، شهردار استانبول به اصفهان آمد و یک تیم فضای سبز و زیباسازی به استانبول رفتند تا به آن‌ها مشاوره بدهند. خواهرخواندگی یعنی ما بتوانیم از ظرفیت‌های همدیگر استفاده کنیم. این کار به سمت و سوی خوبی می‌رفت، ولی امروزه به یک حرکت تشریفاتی تبدیل شده و این خیلی بد است. البته تحریم‌ها و سیاست‌های خارجی هم تأثیرگذار بوده است. خواهرخواندگی شهر فرایبورگ و اصفهان باعث شده بود هر هفته سه پرواز از توریست‌های آلمانی به اصفهان بیایند و این اقتصاد شهر را رشد می‌داد و باعث تبادلات فرهنگی می‌شد. در هفته نکوداشت اصفهان از خواهرخوانده‌ها دعوت می‌کردیم تا با ظرفیت‌های داخل اصفهان آشنا شوند. هفته فرهنگی اصفهان را در الجزایر و لبنان و ایرلند برگزار کردیم و کالاهای فرهنگی خودمان را آنجا ارائه می‌دادیم. برگزاری هفته فرهنگی ژاپن در اصفهان، برگزاری سومین اجلاس بین‌المللی مقاومت اسلامی در زمینه تجارب جبهه و جنگ، برگزاری جشنواره بین‌المللی میراث فرهنگی ناملموس در کشورهایی مانند فرانسه و ایتالیا و کره که در آن بعد از دو سال شهردار اصفهان رئیس این کنفرانس بود، از دیگر فعالیت‌های ما به شمار می‌آید، ولی نمی‌دانم بعداً چه شد که ادامه پیدا نکرد و اگر ادامه‌دار بود، چقدر می‌توانست به شناخت ظرفیت‌های اصفهان کمک کند.

در سال 80 مقام معظم رهبری به اصفهان و تخت فولاد تشریف آوردند و مشاهده شد که کارهای بسیاری از قبل مانده است، از وقتی مدیریت را به دست گرفتیم، بنا به فرمایشات رهبر معظم انقلاب به انجام رساندیم. دو ردیف بودجه در این دوران یکی برای مساجد و یکی برای کانون‌های فرهنگی اختصاص دادیم که آن زمان حدود 18 میلیارد تومان بود؛ بدین صورت که یک‌سوم هزینه ساخت مسجد را ما می‌دادیم؛ درواقع ظاهر مسجد و سرویس‌های بهداشتی مساجد را که حالت عمومی داشت ما انجام می‌دادیم. ساماندهی و اجرای طرح‌های عمرانی، حلقه‌های ترافیکی و احداث تقاطع‌های غیرهم‌سطح. احداث 46 خیابان در دوره دوازده‌ساله (حدود 97 درصد از خیابان‌هایی که در طرح تفصیلی پیش‌بینی شده بود)، ساماندهی رینگ دوم و احداث تقاطع‌های موردنیاز و احداث رینگ سوم و 20 مورد از تقاطع‌های آن و طراحی رینگ چهارم هم از جمله اقدامات ما بود. طرح عظیم مرکز همایش‌های بین‌المللی قرار بود انتهای سال 94 به بهره‌برداری برسد و تمام وسیله‌ها هم خریداری شده بود. دلیل اینکه این پروژه به اصفهان آمد ملاقات من با آقای رائو رئیس یونسکو در پاریس بود. او گفت اگر شما امکانات برگزاری سمپوزیوم‌های مختلف را برای ما فراهم کنید، من تمام همایش‌های آسیا را به اصفهان می‌آورم، به دلیل اینکه ظرفیت تمدنی اصفهان بسیار قوی است. بحث اجلاس سران که مطرح شد، قرار بود در کیش ساخته شود. ما صحبت کردیم که کیش مثل دبی است و این باید در یکی از شهرهای تاریخی و تمدنی باشد که با تاریخ ما آشنا شوند. بررسی کردند و دو شهر شیراز و اصفهان را برای این کار پیش‌بینی کردند. داشته ما همین زمینی بود که معرفی کردیم و امتیاز بالاتر آورد. در هیئت دولت با استفاده از قانون 127 که براساس آن دولت می‌تواند برای خودش بودجه‌گذاری کند قرار شد اعتباری به ما بدهند. مقیاس زمین 100 هکتار بود با پیش‌بینی 20 ویلا برای اسکان رئیس‌جمهور و همراهان، یک هتل 5 ستاره، یک مجموعه تجاری و یک سالن 2500 نفری استاندارد مثل سازمان ملل که 220 هیئت می‌توانند از آن استفاده کنند. ویلاها بعداً تبدیل به 10 مورد شد و در همان زمان ما اجرا شد، امکاناتی مثل برق و مباحث زیربنایی آماده شد و فضای سبز آن آغاز شد. طرح باید به‌گونه‌ای می‌بود که بااین‌همه هزینه‌ای که قرار بود صورت بگیرد چیزی درخور اجلاس باشد؛ بنابراین از طریق شرکتی واسطه، طرح مجموعه را از شکرت ادکینگ که شرکت معروفی در سطح جهان است گرفتیم. اجرای طرح را هم می‌خواستند به عهده بگیرند، ولی چون اینجا مسائل امنیتی داشت قبول نکردیم. طرح را به اصفهان آوردیم و خودمان محاسبه و پیاده کردیم و فاز دوم شروع شد. ما جایی را انتخاب کرده بودیم که به فرودگاه نزدیک باشد، چون اصفهان باید به سمت صنعت گردشگری می‌رفت و اگر کنفرانس‌ها به اینجا می‌آمد، یعنی ما مرتباً مهمان داشتیم و دائماً هتل‌ها پر بود و همه‌گونه امکاناتی باید فراهم می‌بود. در قرارداد با دولت ذکر شده بود که اگر دولت می‌خواهد از اینجا استفاده کند باید اجاره آن را پرداخت کند. دولت تنها 20 میلیارد به ما داد و بقیه‌اش را ما ساختیم و قرار بود پایان سال 94 سالن اصلی افتتاح شود، ولی سال 1400 افتتاح شد. اهمیت این سالن به‌قدری بود که چند درجه اصفهان را ارتقا می‌داد، ازلحاظ اقتصادی و صنعت توریسم و مباحث دیگر؛ ولی قسمت تجاری انجام نشد و هتل در حد همان اسکلت اولیه ماند. برای اینکه مجموعه کامل شود، این‌ها هم حتماً باید انجام شود. این مجموعه در صورت تکمیل در خاورمیانه بی‌نظیر است و امیدوارم کامل شود. خط 1 قطار شهری به طول 20 کیلومتر و طرح‌ریزی خط 2 هم در زمان ما انجام شد. بدنه‌سازی شرق چهارباغ که قبل از ما کسی جرئت انجام آن را نداشت هم انجام شد. در مورد میدان امام علی هم مطرح بود که بالاخره چه کسی جرئت می‌کند پا به آن بگذارد. ما میدان زغال را داشتیم که هر صبح یک جنازه از آن بیرون می‌آمد. کسی جرئت نداشت شب‌ها به این قسمت برود. بافت فرسوده بود و مانند یک باتلاق. ما گفتیم اینجا یکی از مسائل اصفهان است و باید حل شود. تصاویری که وجود دارد گویای همه‌چیز است. 32 هکتار بافت اینجا ترمیم شد و انفجاری اینجا رخ داد که تا احمدآباد و شکرشکن و شهدا، یعنی تا 32 هکتار اطراف خودش را به لرزه درآورد و نوسازی صورت گرفت. خود میدان هم آباد شد و بعد از این بود که مسجد جامع اصفهان ثبت جهانی شد. بازارهای ما که از گذشته منقطع شده بود دوباره به طول 14 کیلومتر متصل شد تا ما بتوانیم محور فرهنگی‌مان را تا میدان نقش‌جهان و هزارجریب ادامه دهیم. در همین مسیر به مدرسه شیخ بهایی و خانه نظام‌الملک رسیدگی شد و مدام در این مکان‌ها جلسات و سمینارهای فرهنگی برگزار می‌شد. ما تنها ساختمان نساختیم. برنامه‌های فرهنگی آن را نیز باید در نظر گرفت. چند جلد کتاب از خانه مشروطیت بیرون آمده که همه‌اش می‌تواند زیربنای تمدن نوین ایرانی اسلامی باشد. نگاه ما این بود که به هر قسمت به شکل تخصصی نگاه کنیم.